پروانه جز به شوق در آتش نمی گداخت

  بی روی دوست ، دوش شب ما سحر نداشت 

     

                          سوز و گداز  شمع  و ، من و دل ، اثر نداشت

                            

     مهر بلند ، چهره  ز خاور  نمی نمود 

           

                              ماه  از حصار  چرخ  ، سر باختر  نداشت 

آمد طبیب   بر   سر  بیمار  خویش ، لیک 

                            فرصت گذشته بود و ، مداوا ثمر نداشت

دانی  که نوشداروی  سهراب  کی رسید؟

                            آن   گه که  او  ز کالبدی  بیشتر نداشت

دی بلبلی گلی ز قفس  دید و جان فشاند 

 

                       

                             بار  دگر   امید  رهایی  مگر   نداشت

بال و  پری   نزد  چو به  دام  اندر  اوفتاد 

                        این صید  تیره   روز  مگر  بال  و پر نداشت

پروانه  جز  به شوق  در آتش  نمی گداخت 

                      می دید شعله در سر و ، پروانه ای سر نداشت

بشنو   ز  من  ، که   ناخلف  افتاد  آن پسر

                         کز جهل  و عجب  ، گوش  به پند  پدر نداشت 

خر من  نکرده  توده  کسی موسم  درو 

                       در مزرعی  که  وقت عمل برزگر نداشت 

من اشک  خویش  را  چو   گهر  پرورانده ام 

                     دریای دیده  تا  که  نگویی  گهر نداشت

شعر سرود خارکن از پروین اعتصامی

بصحرا، سرود اینچنین خارکن

که از کندن خار، کس خوار نیست

جوانی و تدبیر و نیروت هست

بدست تو، این کارها کار نیست

به بیداری و هوشیاری گرای

چو دیدی که بخت تو بیدار نیست

چو بفروختی، از که خواهی خرید

متاع جوانی ببازار نیست

جوانی، گه کار و شایستگی است

گه خودپسندی و پندار نیست

نبایست بر خیره از پا فتاد

چو جان خسته و جسم بیمار نیست

همین بس که از پا نیفتاده‌ای

بس افتادگان را پرستار نیست

مپیچ از ره راست، بر راه کج

چو در هست، حاجت بدیوار نیست

ز بازوی خود، خواه برگ و نوا

ترا برگ و توشی در انبار نیست

همی دانه و خوشه خروار شد

ز آغاز، هر خوشه خروار نیست

قوی پنجه‌ای، تیشه محکم بزن

هنرمند مردم، سبکسار نیست

زر وقت، باید به کار آزمود

کازین بهترش، هیچ معیار نیست

غنیمت شمر، جز حقیقت مجوی

که باری است فرصت، دگر بار نیست

همی ناله کردی، ولی بی ثمر

کس این ناله‌ها را خریدار نیست

چو شب، هستی و صبحدم نیستی است

شکایت ز هستی، سزاوار نیست

کنند از تو در کار دل، باز پرس

درین خانه، کس جز تو معمار نیست

نشد جامهٔ عجب، جان را قبا

درین جامه، پود ار بود، تار نیست

درین دکه، سود و زیان با همند

کس از هر زیانی، زیانکار نیست

گهی کم بدست اوفتد، گه فزون

بساز، ار درم هست و دینار نیست

مگوی از گرفتاری خویشتن

ببین کیست آنکو گرفتار نیست

بچشم بصیرت بخود در نگر

ترا تا در آئینه، زنگار نیست

همه کار ایام، درس است و پند

دریغا که شاگرد هشیار نیست

ترا بار تقدیر باید کشید

کسی را رهائی از این بار نیست

بدشواری ار دل شکیبا کنی

ببینی که سهل است و دشوار نیست

از امروز اندوه فردا مخور

نهان است فردا، پدیدار نیست

گر آلود انگشتهایت به خون

شگفتی ز ایام خونخوار نیست

چو خارند گلهای هستی تمام

گل است اینکه داری بکف، خار نیست

ز آزادگان، بردباری و سعی

بیاموز، آموختن عار نیست

هزاران ورق کرده گیتی سیاه

شکایت همین چند طومار نیست

تو خاطر نگهدار شو خویش را

که ایام، خاطر نگهدار نیست

ره زندگان است، عیبش مکن

گر این راه، همواره هموار نیست

پی کارهائی که گوید برو

ترا با فلک،دست پیکار نیست

بجائیکه بار است بر پشت مور

برای تو، این بار، بسیار نیست

نشاید که بیکار مانیم ما

چو یک قطره و ذره بیکار نیست

گریه بی سود

باغبانی قطره ای بربرگ گل
دیدوگفت این چهره جای اشک نیست
گفت من خندیده ام تازاده ام
دوش بر خندیدنم بلبل گریست
من همی خندم به رسم روزگار
کاین چه ناهمواری وناراستیست
خنده ماراحکایت روشن است
گریه بلبل ندانستم زچیست
لحظه ای خوش بوده ایم ورفته ایم
آنکه عمرجاودانی داشت کیست
من اگریک روزه توصدساله ای
رفتنی هستیم،گر یک یادویست
درس عبرت خواندازاوراق من
هرکه سوی من به فکرت بنگریست
خرمم باآنکه خارم همسراست
آشنا شدباحوادث هرکه زیست
نیست گل رافرصت بیم وامید
زانکه هست امروزودیگرروزنیست
(پروین اعتصامی)

آ رزوها ( شعری زیبا از پروین )

ای خوشا مستانه سر در پای دلبر داشتن

دل تهی از خوب و زشت چرخ اخضر داشتن

نزد شاهین محبت بی پر و بال آمدن

پیش باز عشق آئین کبوتر داشتن

سوختن بگداختن چون شمع و بزم افروختن

تن بیاد روی جانان اندر آذر داشتن

اشک را چون لعل پروردن بخوناب جگر

دیده را سوداگر یاقوت احمر داشتن

هر کجا نور است چون پروانه خود را باختن

هر کجا نار است خود را چون سمندر داشتن

آب حیوان یافتن بیرنج در ظلمات دل

زان همی نوشیدن و یاد سکندر داشتن

از برای سود، در دریای بی پایان علم

عقل را مانند غواصان، شناور داشتن

گوشوار حکمت اندر گوش جان آویختن

چشم دل را با چراغ جان منور داشتن

در گلستان هنر چون نخل بودن بارور

عار از ناچیزی سرو و صنوبر داشتن

از مس دل ساختن با دست دانش زر ناب

علم و جان را کیمیا و کیمیاگر داشتن

همچو مور اندر ره همت همی پا کوفتن

چون مگس همواره دست شوق بر سر داشتن

پروین اعتصامی - شاهد و شمع

شاهدی گفت به شمعی کامشب                          در و دیوار مزین کردم   

دیشب از شوق نخفتم یکدم                                دوختم جامه و بر تن کردم

دو سه گوهر زگلوبندم ریخت                               بستم و باز به گردن کردم

کس ندانست چه سحرآمیزی                              به پرند از نخ و سوسن کردم

صفحه ی کارگه از سوسن و گل                          بخوشی چون صف گلشن کردم

تو بکرد وهنر به من نرسی                                زانکه من بذل سر و تن کردم

شمع خندید که من تیره شدم                           تاز تاریکیت ایمن کردم

پی پیوند گهر های تو بس                                 گهر اشک بدامن کردم

گریه ها کردم و چون ابر بهار                              خدمت آن گل و سوسن کردم

خوشم از سوختن خویش از آنک                       سوختم و بزم تو روشن کردم  

گر چه یک روزن  امید نماند                              جلوه ها بر در و روزن کردم

تا تو آ سوده  روی در ره خویش                       خوی با گیتی رهزن کردم

تا فروزنده شود زیب و زرت                             جان ز روی و دل از آهن کردم

خرمن عمر من ار سوخته شد                        حاصل شوق تو خرمن کردم   

کا هایی که شمردی بر من                          تو نکردی همه را من کردم

منبع کتاب دیوان اشعار پروین اعتصامی نشر : انتشارات گنجینه

مثنویات پروین اعتصامی (ای خوشا خاطر ز نور علم مشحون داشتن)

ای خوشا خاطر ز نور علم مشحون داشتن		تیرگیها را ازین اقلیم بیرون داشتن
همچو موسی بودن از نور تجلی تابناک		گفتگوها با خدا در کوه و هامون داشتن
پاک کردن خویش را ز آلودگیهای زمین		خانه چون خورشید در اقطار گردون داشتن
عقل را بازارگان کردن ببازار وجود		نفس را بردن برین بازار و مغبون داشتن
بی حضور کیمیا، از هر مسی زر ساختن		بی وجود گوهر و زر، گنج قارون داشتن
گشتن اندر کان معنی گوهری عالمفروز		هر زمانی پرتو و تابی دگرگون داشتن
عقل و علم و هوش را بایکدیگر آمیختن		جان و دل را زنده زین جانبخش معجون داشتن
چون نهالی تازه، در پاداش رنج باغبان		شاخه‌های خرد خویش از بار، وارون داشتن
هر کجا دیوست، آنجا نور یزدانی شدن		هر کجا مار است، آنجا حکم افسون داشتن

مثنویات پروین اعتصامی (به لاله نرگس مخمور گفت وقت سحر)

به لاله نرگس مخمور گفت وقت سحر		که هر که در صف باغ است صاحب هنریست
بنفشه مژده‌ی نوروز میدهد ما را		شکوفه را ز خزان وز مهرگان خبریست
بجز رخ تو که زیب و فرش ز خون دل است		بهر رخی که درین منظر است زیب و فریست
جواب داد که من نیز صاحب هنرم		درین صحیفه ز من نیز نقشی و اثریست
میان آتشم و هیچگاه نمیسوزم		همان بر سرم از جور آسمان شرریست
علامت خطر است این قبای خون آلود		هر آنکه در ره هستی است در ره خطریست
بریخت خون من و نوبت تو نیز رسد		بدست رهزن گیتی هماره نیشتریست
خوش است اگر گل امروز خوش بود فردا		ولی میان ز شب تا سحر گهان اگریست
از آن، زمانه بما ایستادگی آموخت		که تا ز پای نیفتیم، تا که پا و سریست
یکی نظر به گل افکند و دیگری بگیاه		ز خوب و ز شب چه منظور، هر که را نظریست
نه هر نسیم که اینجاست بر تو میگذرد		صبا صباست، بهر سبزه و گلشن گذریست
میان لاله و نرگس چه فرق، هر دو خوشند		که گل بطرف چمن هر چه هست عشوه‌گریست
تو غرق سیم و زر و من ز خون دل رنگین		بفقر خلق چه خندی، تو را که سیم و زریست
ز آب چشمه و باران نمی‌شود خاموش		که آتشی که در اینجاست آتش جگریست
هنر نمای نبودم بدین هنرمندی		سخن حدیث دگر، کار قصه دگریست